Όνειρα και Αρχαία Ελλάς

«Όταν όμως ένας άνθρωπος έχει ρυθμίσει τη δίαιτα του με τους κανόνες της υγιεινής και της σωφροσύνης, όταν, πριν παραδοθεί στον ύπνο, ξυπνάει το λογιστικό μέρος της ψυχής του και το θρέψει με καλούς λόγους και σκέψεις και συγκεντρώνει σ' αυτές όλη τη διάνοιά του, όταν χωρίς ούτε να στερήσει ούτε να παραφορτώσει το επιθυμητικό του, του παραχωρεί όσο ακριβώς χρειάζεται για να αποκοιμηθεί και να μην έρχεται να διαταράσσει το καλύτερο μέρος της ψυχής με τη χαρά ή τη λύπη του, αλλά το αφήνει να νιώσει, ότι δεν γνωρίζει από τα περασμένα ή από τα παρόντα ή από τα μέλλοντα. Όταν επίσης αυτός ο άνθρωπος κατευνάσει το θυμοειδές μέρος της ψυχής του και κοιμηθεί χωρίς να έχει την καρδιά του ταραγμένη από οργή εναντίον άλλων. Όταν τέλος καθησυχάζει αυτά τα δύο μέρη της ψυχής κρατώντας άγρυπνο μόνο το τρίτο, όπου εδρεύει η φρόνηση, και έτσι αναπαυθεί, ξέρεις βέβαια ότι τότε το πνεύμα του αγγίζει όσο γίνεται περισσότερο την αλήθεια...»

-Πλάτων

Το όνειρο για μας σήμερα είναι συνώνυμο του φανταστικού και του ανυπάρκτου, γιατί ζούμε σ' έναν κόσμο όπου ο υλισμός και ο ορθολογισμός κρατούν τα ηνία της σκέψης και της δράσης μας. Όμως για τους αρχαίους προγόνους μας -και όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά για όλους τους αρχαίους λαούς της γης- το όνειρο είχε διπλό χαρακτήρα. Μπορούσε να παρουσιάσει ψεύτικες εικόνες είδωλα και φαντάσματα, αλλά και να δείξει αλήθειες και να συμβουλέψει σίγουρα, αν και ίσως μέσω συμβόλων μερικές φορές.

Όμηρος

Στον Όμηρο το όνειρο είναι πάντα ένα προσωποποιημένο, αλλά θεϊκό ον με φτερούγες, το οποίο εμφανίζεται στον ονειρευόμενο στο προσκέφαλό του και πάλι εξαφανίζεται. Όταν π.χ. ο Νέστωρ επισκέπτεται τον Αγαμέμνονα, αυτοονομάζεται μαντατοφόρος του Διός. Αποστολή του είναι να μεταφέρει την θέληση του θεού. Στον ομηρικό ύμνο του Ερμή αυτός ο θεός αποκαλείται οδηγός ή μεσολαβητής των ονείρων. Είναι χαρακτηριστικό για εκείνα τα χρόνια ότι κατά κανόνα οι θεοί εμφανίζονται αυτοπροσώπως και ομιλούν στον ονειρευόμενο.

Ορφέας

Βάση αυτής της αντίληψης είναι η πανάρχαια ορφική εξίσωση σώμα = σήμα, δηλαδή τάφος, την οποίαν βρίσκουμε μεταγενέστερα και στον Φαίδρο του Πλάτωνος. Στον ύπνο η ψυχή είναι απελευθερωμένη από το σώμα, τον τάφο της, και μπορεί, αφού έχει γίνει πιο ευαίσθητη, να επικοινωνήσει με τα ανώτερα όντα.

Στον ορφικό ύμνο ο Όνειρος είναι μακάριος, δηλαδή θείος, τανυσίπτερος, με απλωμένα τα φτερά, και ούλος, ολοκληρωμένος. Φανερώνει τα μέλλοντα στις κοιμισμένες ψυχές των ευσεβών, ενώ αντιθέτως αφήνει τους φαύλους στην άγνοια και τα δεινά.

Αισχύλος

Είναι αυτονόητο ότι αφού τα όνειρα είναι θείας προέλευσης θα πρέπει να εξετάζονται και να ερμηνεύονται με προσοχή. Στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου αναφέρεται ότι η ερμηνεία των ονείρων είναι ένα από τα μεγαλύτερα δώρα που έκανε ο Τιτάνας στους ανθρώπους.

Επίσης οι αρχαίοι προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να αποτρέψουν ένα κακό που είχε προφητευθεί, είτε διηγούμενοι το όνειρο στον ‘Ηλιο, είτε θυσιάζοντας στους αποτρόπαιους θεούς ή κάνοντας καθαρμούς με νερό.